Jerozolima to miejsce, do którego opisania chyba brakuje mi słów. Spodziewałam się, że zrobi na mnie wrażenie, jednak jego tajemniczość i niezwykłość widać tam bardzo mocno, a raczej czuć pod skórą. Nie do końca wiedziałam czego spodziewać się po odwiedzinach w Izraelu, jeżeli będzie dane mi tam wrócić, do Jerusalem zawitam z pewnością ponownie. Dawno w żadnym miejscu nie czułam się tak rozproszona, że nie byłam w stanie uchwycić tego w ogóle na zdjęciach i skupić się na nich. Tym bardziej czuję, że dopiero zapoznałam się delikatnie z tym miastem i powinniśmy się znów spotkać niebawem.

Na skróty:

• Jerozolima
• Historia w wielkim skrócie
• Czy w Jerozolimie jest bezpiecznie?
• Kiedy jechać?
  • • Szabat – czyli odpoczynek
    • Ramadan
• Co zwiedzić w Jerozolimie?
  • • Ściana Płaczu
    • Kopuła na Skale
    • Meczet Al-Aksa
    • Bazylika Grobu Świętego
    • Góra Oliwna
    • Pozostałe miejsca warte odwiedzenia
• Mapa atrakcji turystycznych Jerozolimy

Kopuła na Skale koło Meczetu Al-Aksa

Jerozolima – יְרוּשָׁלַיִם‎ – اورشليم

Pierwsze co przychodzi mi na myśl to zaskoczenie tym, jak można łączyć nowoczesność z tradycją. Czasami czułam się w Jerozolimie jak w europejskim, nowym mieście, a nieraz jak w bardzo orientalnym miejscu, niemal jak z innej epoki. Mówi się, że są miejsca z niesamowitą energią, że są ważne, że to czuć – to właśnie odczuwałam będąc tam, coś mocnego i starego. Ale też wewnętrzny niepokój – nie był związany z tym co zastałam na miejscu, wszędzie są żołnierze, porządek jest pilnowany, wydaje się być bezpiecznie – to był niepokój gdzieś tam w środku, być może spowodowany spotkaniem tak wielu kultur i religii w jednym miejscu. A może ta energia to moc jaka się pojawiła po ich zderzeniu na tak małym obszarze. Tego nie wiem, ale nie mogłam oprzeć się wrażeniu, że to miejsce niezwykłe i tajemnicze.

hebr. ‏יְרוּשָׁלַיִם‎ trl. Yerushalayim; arab. القدس, trl. Al-Quds oraz اورشليم trl. Ūrushalīm,

a także بيت المقدس, trl. Bayt al-Maqdis lub Bayt al-Muqaddas, łac. Hierosolyma, Aelia Capitolina

Ściana płaczu – Western Wall – najświętsze miejsce judaizmu

Napisałam o małym obszarze, choć Jerozolima tak małym miastem nie jest – ma 123 km² i 733 300 mieszkańców. O jego historii rozpisywać się nie chcę, jest bardzo długa i skomplikowana, polecam Wam jednak lekturę na ten temat i ogólnie o Palestynie i Izraelu, ponieważ to nietypowa i niełatwa sytuacja, której nie udaje się rozwiązać do dziś. Odwiedzając Jerozolimę warto wiedzieć z czym ma się do czynienia i być może dzięki temu wykazać większą empatią i zrozumieniem dla zastanych sytuacji.

Aktualnie Jerozolima według prawa izraelskiego (30 lipca 1980 – ustawa Podstawowe Prawo Jerozolimy) jest stolicą Izraela, nie jest jednak uznawana przez Organizację Narodów Zjednoczonych i większość państw, pozostawiając tę kwestię sporną do wyjaśnienia podczas przyszłych negocjacji izraelsko-palestyńskich. Tym samym większość ambasad znajduje się w Tel Awiwie.

Pretensje do Wschodniej Jerozolimy zgłaszają Palestyńczycy, którzy uznają ją za stolicę swojego przyszłego, niepodległego państwa. Spór o status Jerozolimy jest jednym z powodów konfliktu izraelsko-palestyńskiego. Współczesne miasto powstało wokół Starego Miasta, nowoczesne żydowskie dzielnice rozciągają się w kierunku zachodnim, w stronę aglomeracji Gusz Dan, natomiast dzielnice arabskie rozciągają się po stronie wschodniej w kierunku Ramallah i Betlejem.

Nowoczesna historia w wielkim skrócie

29 listopada 1947 r. Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych przyjęło rezolucję zalecającą przyjęcie i wdrożenie planu podziału Palestyny na Niepodległe Państwa Arabskie i Żydowskie z uwzględnieniem utworzenia w obszarze miast Jerozolimy i Betlejem specjalnego obszaru pozostającego pod międzynarodową ochroną, administrowaną przez ONZ (Rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ nr 181). Plan ONZ zakładał oddanie ponad połowy terytorium Palestyny państwu żydowskiemu (Izraelowi) oraz umiędzynarodowienie Jerozolimy. Wielka Brytania oświadczyła, że mandat wygasa 15 maja 1948 r. 

Proponowany plan został zaakceptowany przez społeczność żydowską, 14 maja 1948 r. David Ben-Gurion podczas ceremonii w Tel Awiwie ogłosił ustanowienie państwa żydowskiego w Eretz-Izrael, znanym jako państwo Izrael, społeczność arabska odrzuciła go, uznając za naruszenie praw arabskiej większości Palestyny. W dzień po przyjęciu rezolucji wybuchła wojna domowa w Palestynie, której kontynuacją była I wojna izraelsko-arabska. W przeddzień wygaśnięcia mandatu brytyjskiego państwa arabskie: Egipt, Transjordania, Irak, Liban i Syria zaatakowały powstające państwo Izrael ponosząc sporą kleskę.

Bazylika Grobu Świętego – Prawosławna kaplica Śmierci na Krzyżu

Meczet Al-Aksa i Kopuła na Skale

Ściana Płacz – Western Wall

Zobacz inne moje artykuly o Izraelu:

• Masada i Morze Martwe
• Eid Gedi i Pustynia Judzka
• Czerwony Kanion i Nagew
• Jak taniej podróżować po Izraelu

Koszulki na straganie zaraz obok Ściany Płaczu

Izrael utrzymał całe przeznaczone dla siebie przez rezolucję ONZ terytorium, jednak zajął także zachodnią Jerozolimę i znaczną część ziem zaplanowanych dla państwa arabskiego. Zbiegła przed działaniami zbrojnymi ludność arabska nie otrzymała możliwości powrotu, pozostali autochtoni zostali usunięci z tych terenów. Resztę Palestyny podzieliły między siebie Transjordania – aktualnie Jordania – oraz Egipt, który sprawował kontrolę nad Strefą Gazy. Podczas wojny sześciodniowej w 1967 Izrael zajął całe terytorium Zachodniej Palestyny. Mimo protestów społeczności międzynarodowej tereny te są okupowane do dnia dzisiejszego.

Na okupowanych terenach, zasiedlanych niezgodnie z prawem międzynarodowym przez Izraelczyków, wybuchły jak dotąd dwa powstania palestyńskie. Wojska Izraela opuściły Strefę Gazy we wrześniu 2005 roku. Ludzie giną tam jednak do dziś. Jak sie domyślacie w podzielonej Jerozolimie atmosfera może być napięta, choć być może w ogóle tego nie poczujecie, porządek jest tam pilnowany, co da się łatwo zauważyć.

Jeżeli macie konto na Netfilx zobacznie film Kryptonim Anioł  (The Angel), który jest oparty na faktach. Dzięki niemu może poczujecie trochę na czym polega ta skomplikowana sytuacja oraz napięcia w tamtym rejonie. Wydarzenia obejmują czas przed jedną z licznych wojen między Izraelem, a państwami arabskimi – Wojną Jom Kipur w 1973.

Czy w Jerozolimie jest bezpiecznie?

Tak jak wspomniałam wyżej,  wiemy, że atmosfera w Jerozolimie bywa napięta przez nierozwiązaną sytuację polityczną oraz fakt zamieszkiwania tam często bardzo ortodoksyjnych wyznawców religii monoteistycznych. Jednak dzięki wzmocnieniu sił porządkowych od dwóch lat nie odnotowano tam żadnego zamachu – w styczniu 2017 roku kierujacy ciężarówką mężczyzna wjechał w grupę żołnierzy na promenadzie Armon Hanatziv. W Jerozolimie nie odnotowuje się wysokiej przestępczości w klasycznym jej rozumieniu, ale jak w każdym turystycznym miejscu powinniśmy pilnować swoich rzeczy i uważać na kieszonkowców.

Kiedy jechać do Jerozolimy?

Nie do końca miałam na myśli pory roku w Jerozolimie, choć jednak o nich wspomnę. Panuje tam klimat śródziemnomorski,  charakteryzujący się gorącymi i bezdeszczowymi latami oraz chłodnymi i deszczowymi zimami. Najzimniej jest w styczniu – około 12 °C w ciągu dnia, a w najgorszym wypadku 6 °C w nocy. Upały złapią nas tam w lipcu i sierpniu – koło 30°C – należy jednak pamiętać, że występuje tam duża amplituda temperatur w ciągu dnia, nawet latem w nocy w Jerozolimie zapewne będzie chłodno. Na największe opady deszczu nastawcie się między październikiem a majem. A co miałam na myśli, jeśli nie pory roku? Dni tygodnia oraz święta!

Wzgórze Świątynne, Ściana Płaczu, Kopuła na Skale, Meczet Al-Aksa

Ściana Płaczu – część dla mężczyzn

Szabat – שַׁבָּת – czyli odpoczynek

Szabat to coś, co proponuję wziąć pod uwagę w pierwszej kolejności podczas planowania wyjadu do Izraela, bo może mocno pokrzyżować Wasze plany. Jeżeli wylądujecie w Tel Awiwie w piątek – a wtedy był nasz tani lot z Wrocławia – i nie chcecie spędzić tam całego weekendu, polecam bardzo szybko wydostać się z lotniska i dotrzeć przed wieczorem do miejsca docelowego. Na przykład Jerozolimy. Wiedzieliśmy na czym polega ten czas i na lotnisku od razu złapaliśmy autobus do świętego miasta trzech religii.

Szabat w judaizmie to siódmy, ostatni dzień tygodnia – jest dniem świątecznym, stanowiącym pamiątkę cyklu stworzenia świata oraz wyprowadzenia Izraelitów z Egiptu. Trwa od zachodu słońca w piątek, kończy się godzinę po sobotnim zachodzie. Oznacza to, że nie wolno – między innymi – pracować, w tym także obsługiwać żadnych urządzeń elektrycznych. Transport publiczny zatrzymuje się (ewentualnie działa arabski, ale nie wszędzie), więc nie można będzie wydostać się lub dostać na lotnisko albo poruszać między miastami. Przy Ścianie Płaczu urządzenia do prześwietlania staną, a my zostaniemy sprawdzeni wolniej, bo ręcznie przez np. arabskich pracowników. Nie będzie nam wolno tego dnia robić zdjęć w świętym miejscu, więc telefony, aparaty i inne urządzenia elektroniczne zostawicie w plecaku przed wejściem na plac.

Szabat, Szabas: hebr. ‏שַׁבָּת‎ – „odpoczywać”, „ustać”, „obserwować”, „zaprzestać działalności”

Piątkowy wieczór w Jerozolimie

Ściana Płaczu – część dla kobiet

Brama Damasceńska nocą

Widok na Stare Miasto Jerozolimy ze Wzgórza Oliwnego

Ramadan – رمضان – od świtu do zmierzchu

To kolejne święto, które może wpłynąć na naszą wizytę w Izraelu, wiec warto zapoznać się z datami tego ruchomego święta oraz jego zasadami. Ramadan to dziewiąty miesiąc kalendarza muzułmańskiego, jest dla nich święty, ponieważ w tym miesiącu rozpoczęło się objawianie Koranu – archanioł Gabriel ukazał się Mahometowi, przekazując kilka wersów przyszłej świętej księgi islamu. Podczas trwania ramadanu od momentu wołania do porannej modlitwy fadżr o świcie do zmierzchu muzułmaninowi nie wolno spożywać żadnych pokarmów, a także pić napojów – w tym wody – palić tytoniu ani uprawiać seksu.

Należy więc wziąć pod uwagę, że i my będziemy musieli dopasować się w miejsach zamieszkanych przez muzułamanów do ich zachowania w tym okresie, możemy nie być w stanie zakupić jedzenia w środku dnia, a picie w miejscach publicznych będzie nie na miejscu. Najbliższe daty ramadanu: 2019 | 6 maja – 4 czerwca, 2020 | 24 kwietnia – 23 maja, 2021 | 13 kwietnia – 12 maja, 2022 | 2 kwietnia – 1 maja, 2023 | 23 marca – 20 kwietnia, 2024 | 11 marca – 9 kwietnia, 2025 | 1 marca – 30 marca, 2026 | 18 lutego -19 marca. Oczywiście warto zajrzeć w kalendarz i sprawdzić pozostałe święta w Izraelu, muzułmańskie i żydowskie, żeby nie być zaskoczonym na miejscu.

Ramadan: arab. ‏رمضان‎, ramaḍān; per., paszto, czecz. ramzan; tur. ramazan; ben. রমজান, ramajāna

Meczet Al-Aksa

Stare Miasto wieczorem

Wzgórze Światynne

Co zwiedzić w Jerozolimie?

Stare Miasto mnie wciągnęło. Mogłabym dniami i godzinami szwendać się po zakamarkach starej zabudowy, szczególnie, że w okolicach weekendu codziennie potrafi tam być zupełnie inaczej, tak jakby trafiało się każdego dnia do innego miasta. Mnie osobiście fascynują miejsca, które zmieniają się w taki sposób i których życie w dzień i w nocy jest tak żywe i bogate. Tam nie da się nudzić, warto po prostu zgubić się w labiryncie wąskich ulic. Nie będę tutaj szczegółowo opisywać atrakcji turystycznych, podrzucam Wam raczej hasła do sprawdzenia oraz mapkę.

Ściana Płaczu – Western Wall

Jest najświętszym miejscem judaizmu, prawdopodobnie pozostałością Świątyni Jerozolimskiej, odbudowanej przez Heroda, a zniszczonej przez Rzymian. Ściana Płaczu jest celem pielgrzymek i miejscem modlitw Żydów od wielu wieków. Została podzielona na 48-metrową część dla mężczyzn i 12-metrową dla kobiet, którym nie wolno na głos odmawiać modlitw, śpiewać, czytać Tory oraz zakładać rytualnego szalu modlitewnego.

Według świętej księgi żydowskiej Tanach Pierwsza Świątynia zwana też Świątynią Salomona została zbudowana na szczycie Wzgórza Świątynnego w X wieku p.n.e. Po zburzeniu przez Babilończyków w roku 586 p.n.e. w jej miejscu powstała Druga Świątynia (516 p.n.e.), nastęnie w roku 70 n.e. została zburzona przez Rzymian po przegranym przez Żydów powstaniu przeciwko Imperium Rzymskiemu.

Ściana Płaczu ma dość burzliwą i długą historię, warto się z nią zapoznać przed odwiedzinami tego miejsca oraz pamiętać o Szabacie i odpowiednim ubiorze. Uważam, że warto tam podejść w piątek, sobotę i niedzielę, żeby zobaczyć jak zmienia się nastrój tego miejsca, jaka panuje radość i ożywienie w niedzielę, a jakie skupienie w piątek, gdy w okolicy wznosi się szum modlitw i czuć ogólne uniesienie. Pamiętajcie, że odwiedziny zajmują sporo czasu szczególnie przez kontrolę bezpieczeństwa przy wejściu oraz spore kolejki.

Meczet Al – Aksa i Kopuła na Skale

Meczet Al-Aksa jest jedną z najważniejszych świątyń muzułmańskich na świecie, do tego dużą, ponieważ mieści do 30 000 wiernych. Został zbudowany wraz z Kopułą na Skale w latach 660–691 n.e.. Obie budowle zostały wzniesione na pamiątkę nocnej podróży proroka Mahometa do Tronu Bożego, w którą wedle tradycji zabrał proroka archanioł Gabriel, a także na pamiątkę późniejszego wniebowstąpienia Miradż.

Ze względu na burzliwą historię konfliktów religijnych w tym rejonie, meczet przechodził w historii także w ręcę chrześcijan. Kopuła na Skale z kolei meczetem nie jest, choć czasem bywa tak błędnie nazywana. Stanowi ona oprawę dla świętej skały, by wraz z meczetem Al-Aksa tworzyć jedno z trzech najświętszych miejsc islamu – zaraz po Mekce i Medynie. Te miejsca też warto odwiedzić w długich i luźnych ubraniach oraz mieć czas na stanie w kolejkach. Odwiedzający wchodzą do kompleksu przez Bramę Mughrabi w pobliżu Ściany Płaczu. Wzgórze Świątynne jest zamknięte dla zwiedzających w piątek i sobotę. Czasami wejście jest zamykane bez uprzedzenia.

Podczas miradżu Dżibril oprowadzał Mahometa po niebie, wyjaśniając mu sens wędrówki duszy ludzkiej przed oblicze Stwórcy po śmierci na ziemi oraz przedstwiono mu zasady muzułmańskie, takie jak obowiązek odmawiania modlitwy pięć razy dziennie – co miało odróżnić islam od judaizmu.

Plac koło Kopuły na Skale

Widok ze Wzgórza Oliwnego

Jerozolima jest świętym miastem trzech religii monoteistycznych: judaizmu, chrześcijaństwa i islamu. Wszyscy oni zaliczają je w poczet najświętszych miejsc kultu, stąd wielokrotnie dochodziło na tym obszarze do konfliktów na tle religijnym.

Bazylika Grobu Świętego

Bazylika Grobu Świętego – Sanctum Sepulchrum

Bazylika Grobu Świętego w wielu językach zwana kościołem Zmartwychwstania Pańskiego jest najważniejszą świątynią chrześcijańską, która powstała w domniemanym miejscu męki, ukrzyżowania oraz złożenia do grobu i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Pierwsza bazylika wzniesiona przez cesarza Konstantyna w IV wieku została zniszczona przez Persów, by za czasów panowania cesarza Herakliusza odbudować się w mniejszych rozmiarach. Bazylika nie jest wyłączną własnością żadnego Kościoła chrześcijańskiego, ale pozostaje we współposiadaniu przedstawicieli kilku wyznań.

Urzędują tam – pełniąc na zmiany funkcje liturgiczne – przedstawiciele trzech kościołów: greckiego Prawosławnego Patriarchatu Jerozolimy, Kościoła łacińskiego reprezentowanego przez Zakon Braci Mniejszych oraz Apostolskiego Kościoła Ormiańskiego, a także udostępniana jest Syryjskiemu Kościołowi Ortodoksyjnemu i Etiopskiemu Kościołowi Ortodoksyjnemu oraz Koptyjskiemu Kościółowi Ortodoksyjnemu. Warto zapoznać się z rozkładem pomieszczeń i ważnych punktów w świątyni oraz ich przeznaczeniem – jest to skomplikowane i pięknie ukazuje jak ważnym dla chrześcijan jest miejscem.

Bazylika Grobu Świętego wraz z całym Starym Miastem Jerozolimy figuruje na liście światowego dziedzictwa UNESCO

Góra Oliwna – ‏הַר הַזֵּיתִים‎ – جبل الزيتون

Stojąc na Wzgórzu Oliwnym, 818 metrów nad poziomem morza, zobaczycie chyba najpiękniejszy widok na Stare Miasto Jerozolimy, z charakterystyczną Kopułą na Skale oraz cmentarzem żydowskim, który rozpościera się od naszych stóp w dół Doliny Cedronu. W tradycji żydowskiej nazywa się ją także Górą Namaszczeń, a gdy nie było dostępu do Ściany Płaczu modlili się na niej pobożni Żydzi.

Wspomniany przeze mnie, charakterystyczny cmentarz istnieje już od ponad 3000 lat, a Żydzi z całego świata marzą o pochówku wśród ponad 150000 mogił na świętym wzgórzu – w końcu to tutaj miało miejsce wniebowstąpienie Jezusa Chrystusa 40 dni po zmartwychwstaniu. U podnóża Góry znajduje się z kolei Ogród Oliwny – Getsemani – w którym Jezus  spotykał się z uczniami oraz gdzie udał się po Ostatniej Wieczerzy na modlitwę. Olej z oliwek Góry Oliwnej służył do namaszczania królów i kapłanów. Ciekawostką może być to, że wśród licznych sanktuariów na wzgórzu jest także polski klasztor elżbietanek – Home of Peace – Dom Pokoju.

Drzewa oliwne porastają Wzgórze Oliwne od tysięcy lat, czemu sprzyja dogodny klimat i żyzność gleby. Najstarsze na pewno pamiętają czasy Jezusa Chrystusa.

Ściana Płaczu – Western Wall

Wzgórze Oliwne

Bazylika Grobu Świętego

Na granicy Starego Miasta

Pozostałe miejsca warte odwiedzenia:

• Droga Krzyżowa
• Bazylika Narodzenia Pańskiego
• Cytadela Dawida
• Mount Zion
• Jad Waszem
• Kościół Wszystkich Narodów
• Grób Króla Dawida
• Brama Jafy
• Brama Damasceńska
• Ortodoksyjna dzielnica Mea Shearim
• Mahane Yehuda Market

Warto pamiętać o dopasowaniu swojego ubioru do miejsca, będziecie przebywać między ludźmi o dość lub bardzo ortodoksyjnym podejściu do religii oraz odwiedzać miejsca święte

Mapa atrakcji turystycznych Jerozolimy

Bazylika Grobu Świętego

Ściana Płaczu – Western Wall

Bazylika Grobu Świętego

Bazylika Grobu Świętego

Meczet Al-Aksa i Kopuła na Skale – widok z Góry Oliwnej

Przeczytaj także o Masadzie:

https://oliwia.world/izrael/co-warto-zobaczyc-w-izraelu-masada-i-morze-martwe/

Bazylika Grobu Świętego

Stare Miasto – piątkowy Szabat

Kopuła na Skale

Ściana Płaczu – Western Wall

Izrael fotografowałam z Notopstryk

Przeczytaj także:

https://oliwia.world/izrael/co-warto-zobaczyc-w-izraelu-masada-i-morze-martwe/

https://oliwia.world/izrael/ein-gedi-w-izraelu-jak-zwiedzac/

https://oliwia.world/izrael/czerwony-kanion-red-canion-w-izraelu-ejlat/